Smeštena na raskršću istorijskih trgovačkih puteva, Jermenija je jedna od zemalja kojoj neprestano raste popularnost među putnicima iz celog sveta. Ova zemlja interesantne istorije i bogatog kulturnog nasleđa pruža jedinstveno iskustvo svakom svom posetiocu. Kao prva zemlja koja je prihvatila hrišćanstvo za zvaničnu državnu religiju u ranom 4. veku, Jermenija nosi duboko ukorenjen osećaj duhovnosti, što je čini posebnom i jedinstvenom. Među njenim glavnim turističkim atrakcijama su crkve i manastiri, koji su ne samo religijski centri već i svedoci bogate prošlosti i tradicije ovog podneblja.
Manastiri kao što su Gegard, Haghpat i Tatev, smešteni u spektakularnim prirodnim okruženjima, nude duhovno utočište, ali i uvid u umetnost, kulturu i veru Jermena. Ovi i drugi drevni spomenici, od kojih mnogi datiraju iz prvih vekova hrišćanstva, predstavljaju pravo blago za ljubitelje istorije i arhitekture. Zato vas pozivamo da pročitate ovaj tekst i zavirite sa nama u duhovni svet Jermenije, zemlje koja poput Turske stoji na raskrsnici puteva između istoka i zapada. Da napravimo turu kroz najpoznatije i najznačajnije crkve i manastire ove zemlje Zakavkazja.
#1 Manastir Hor Virap, Duboka tamnica
Jedno od najvažnijih odredišta u Jermeniji za vernike, hodočasnike i sve radoznale posetioce je svakako manastir Hor Virap. Mesto u kojem je osnivač jermenskog hrišćanstva Sveti Grigorije Prosvetitelj bio zatočen u jami sa zmijama punih 13 godina. Otuda i potiče naziv manastira – Duboka tamnica.
Nakon 13 godina tamnovanja Sv Grigorije biva izveden pred jermenskog cara Tiridata III i izleči ga od bolesti. Car, koji je do tada progonio hrišćanje, u znak zahvalnosti priznaje hrišćanstvo i Jermenija tako postaje prva zemlja na svetu koja je zvanično usvojila hrišćansku veru za državnu, 301. godine nove ere. Na mestu nekadašnje tamnice i oko nje, 642. godine osnovan je manastir Hor Virap, koji je kasnije obnavljan, da bi sadašnji izgled dobio u 17. veku.
I danas se jugozapadno od glavne crkve, unutar kapele Svetog Grigorija nalaze dve jame, od kojih je u jednoj, dubljoj, tamnovao Sv Grigorije Prosvetitelj. Oni hrabriji posetioci mogu se uz pomoć merdevina spustiti na dno jame. Sa brda na kome se nalazi svetinja pruža se prelep pogled na planinu Ararat, najveći simbol Jermenije.
Hor Virap je udaljen od glavnog grada Jermenije Jerevana tridesetak kilometara južno, pa ako vas put nekada nanese tamo, obavezo svratite na ovo sveto mesto.
#2 Gegard, Manastir koplje
Jedan od najpoznatijih manastira u celoj Jermeniji je Gegard. Nalazi se na oko 35 km istočno od Jerevana. Manastir je poznat je po legendi o koplju koja kaže da se upravo u njemu čuvalo koplje kojim je ranjen Isus Hrist a da ga je u Gegard doneo lično apostol Tadej. Na jermenskom jeziku Gegard znači koplje.
Manastir je jedinstve i po tome što je uklesan u stene, nešto poput našeg Ostroga i što ima izvanrednu akustiku. Okružen je spektakularnim kanjonom reke Azat, što celom prizoru daje još spektakularniji i mističniji izgled.
Gegard je osnovan je u 4. veku, ali većina sadašnjih struktura potiče iz 13. veka. Danas se unutar manastira još uvek mogu videti rezbarije koje datiraju iz 11. – 13. veka. Od 2000. godine Gegard je uvršten na UNESCO-vu listu svetske baštine.
#3 Haghpat i Sanahin, manastiri blizanci
Možda i najposećenije mesto od strane hodočasnika iz cele Jermenije, ali i Jermena koji žive u iseljeništvu, je manastir Haghpat. Nalazi se na krajnjem severu Jermenije, na oko 170 km udaljenosti od prestonice Jerevana. Manastir je smešten na jednoj strmoj litici, a uspon do njega može biti prava pustolovina, čak i ako idete turističkim autobusima. Da biste došli do manastira moraćete delom da prođete kroz kanjon Debed koji oduzima dah.
Pored zadivljujuće lokacije i fantastičnog pogleda koji odozgo puca, Haghpat je specifičan i po svom fascinantom zvoniku kao reprezentativnom primerku tipične jermenske arhitekture. Ostatak kompleksa ima izrazite elemente vizantijskog stila. Takođe, manastir je poznat po svojoj biblioteci u kojoj se čuvaju mnogi retki rukopisi.
Manastir Haghpat, sagrađen u 10. veku, bio je jedan od najvažnijih verskih i kulturnih centara srednjovekovne Jermenije, a zbog svog velikog značaja, 1996. godine postao je deo svetske UNESCO-ve baštine.
Na svega 15-tak kilometara od Haghpata smešten je i manastir Sanahin. S obzirom na isti stil gradnje, istog ktitora (dinastija Bagratida) i period gradnje (između 966. i 976. godine), nazivaju ih manastirima blizancima. Ipak, veruje se da je Sanahin par godina stariji od Haghpata, na šta asocira i njegovo ime. Manastir je poznat po svojoj školi, gde su se od davnina učili teologija, muzika, kaligrafija i iluminacija rukopisa.
#4 Tatev, srednjevekovni centar jermenske pismenosti
Smešten na bazaltnoj steni na litici sa koje se pogled prostire preko klisure Vorotan (najdublja u Jermeniji), Tatev je verovatno najprepoznatljiviji manastira ove predivne zemlje. Nalazi se u provinciji Sjunik, oko 250 km jugoistočno od Jerevana, na svega šezdesetak kilometara od granice sa Azerbejdžanom i na oko 100 km od Irana, zemlje koja je poznata po putu svile.
Manastir je osnovan u 9. veku na temeljima nekadašnje crkve koja, prema zapisima koje su pronašli arheolozi, datira iz 6. veka. Opasan je odbrambenim zidinama unutar kojih su tri crkve, biblioteka, trpezarija i mauzolej. Od 1390. do 1434. Tatev je bio jedan od najprestižnijih jermenskih univerziteta i privlačio je učene ljude ne samo iz ondašnje Jermenije već i šire, iz celog regiona. I ovaj manastir nalazi se na UNESCO listi, i to od 1995. godine
Ako dođete u posetu ovoj jedinstvenoj građevini, nemojte propustiti priliku da se provozate najdužom žičarom na svetu sa duplim kolosekom. Žičara Krila Tatev je duga neverovatnih 5,7 kilometara i uz pomoć nje možete za 11 minuta stići iz podnožja planine Vorotan i sela Halidzor do manastira.
#5 Katedrala Etchmiadzin, majka svih jermenskih crkava
Katedrala Ečmijadzin (Etchmiadzin) je matični verski objekat Jermenske apostolske crkve. Deo je UNESCO – ve svetske baštine i jedna je od najlepših crkava u Jermeniji. Poznata je i kao majka svih jermenskih crkava, ali i kao “jermenski Vatikan”.
U sklopu kompleksa nalaze se dva muzeja se preko 3000 verskih artefakata koji prate istoriju Jermenske apostolske crkve. Među mnogim vrednim eksponatima nalaze se i fragment, kako se veruje, “pravog krsta” Isusa Hrista, kao i fragment za koji se tvrdi da predstavlja ostatak Nojeve barke, pronađen na obližnjoj planini Ararat. Muzejska postavka obuhvata i koplje, kojim je, prema verovanju probodena Isusova bočna strana tela i koje se svake godine iznosi u procesiji (verskom obredu). U katedrali su i mošti Sv Grigorija.
Prvobitna verska građevina u istoimenom gradu, Ečmijadzinu, bila je prva katedrala u Jermeniji ali i na svetu. Sagrađena je 303. godine, dve godine nakon što je Jermenija zvanično postala hrišćanska zemlja. Današnji oblik katedrala je dobila 483. godine, a renovirana je u 7. veku. Ovo velelepno versko zdanje se nalazi na svega dvadesetak kilometara od Jerevana.
#6 Noravank, Novi manastir
Manastir Noravank je verski i istorijski kompleks sagrađen u 13. veku. U bukvalnom prevodu znači “Novi manastir”. Poznat je po svojoj dvospratnoj crkvi Sv Astvacacin i crvenim liticama koje ga okružuju. U srednjem veku bio je veliki kulturni centar, tesno povezan sa drugim verskim ali i obrazovnim centrima, kao što su Univerzitet u Gladžoru i manastiru Tatev.
Kompleks obuhvata već pomenutu crkvu Sv Astvacacin, kao i crkvu Sv Stepana Nakhavka i Gavit, crkvu Sv Grigora i grob Stepana Orbeliana. Glavna manastirska crvka je dvospratna, a osim po arhitekturi prepoznatljiva je i po izuzetno uskim spoljašnjim stepenicama bez rukohvata, koje vode na drugi sprat. Takođe u glavnoj crkvi se nalazi i oslikan lik “Boga Oca”.
Manastir je smešten u kanjonu reke Arpa, poznatom po svojim prelepim reljefima, ali i po arhitekturi crkava koje se u njegovoj blizini nalaze. Od glavnog grada Jermenije, Jerevana, udaljen je oko dva sata vožnje automobilom ili približno oko 120 km.
#7 Zvartnocu, Katedrala nebeskih anđela
Katedrala u Zvartnocu (Zvartnots) je jedini verski objekat na našoj listi koji više nije u funkciji. Ipak ukoliko ste namerni da posetite Jermeniju, ne propustite priliku da posetite ovaj lokalitet sa ostacima nekada velelepne katedrale. Danas su ti ostaci delimično rekonstruisani.
Katedrala je sagrađena u 7. veku, prema dostupnim zapisima 652. godine. U to vreme bila je jedna je od najlepših i najspektakularnijih crkava jermenske arhitekture, specifična po svojoj neobičnoj kružnoj strukturi i složenim dekoracijama.
Kao i Ečmijadzin i katedrala Zvartnoc je bila posvećena Sv Grigoriju Prosvetitelju. Sazidana je na mestu gde se on sastao sa kraljem Tiridatom III. Smatra se da su njih dvojica bili ličnosti koje su najviše doprinele da Jermenija kasnije postane hrišćanska zemlja.
Panoramski pogled sa crkve i njenih ostataka koji strelja na snegom prekrivene vrhove Ararata je neopisiv, pa ovaj verski objekat s pravom nosi naziv Zvartnoc, što u prevodu znači “nebeski anđeli”.
Monumentalni blokovi tufa razbacani po prelepoj okolini svedoče o razaranju koje je zadesilo ovo mesto. Katedrala je uništena u zemljotresu u 10. veku, samo 320 godina nakon što je završena, ali njeni ostaci i dalje privlače mnoge posetioce.
Udaljena je svega 15-tak kilometara zapadno od Jerevana i do nje je relativno lako doći. Za to će vam biti potrebno oko dvadesetak minuta lagane vožnje.
Crkve i manastiri Jermenije predstavljaju neprocenjivo kulturno i duhovno blago koje itekako vredi istražiti. Bilo da ste ljubitelj istorije, arhitekture ili duhovnosti, ove svetinje pružaju jedinstveno, impresivno iskustvo. Posetite Jermeniju i otkrijte ovo fascinantno nasleđe koje će vas sigurno ostaviti bez daha.
